Jakiś czas temu na blogu poświęciłem wpis Mieczysławowi Chmielewskiemu (1898-1983), adwokatowi i zasłużonemu uczestnikowi Powstań Śląskich, żołnierzowi Wojska Polskiego a także jednemu z bardziej zasłużonych działaczy emigracji niepodległościowej w Londynie. Uznałem wówczas, że jego aktywność w środowisku powojennej emigracji niepodległościowej nie była dotąd szeroko popularyzowana.
W jego przypadku uwagę zwraca przede wszystkim działalność w sprawach o odszkodowania niemieckie dla byłych więźniów niemieckich więzień i obozów koncentracyjnych o której Chmielewski wspominał na łamach publikacji poświęconej byłym więźniom obozów koncentracyjnych: „Zagadnienie niemieckiego ustawodawstwa odszkodowawczego dla polskich – taki licznych ofiar reżymu hitlerowskiego Trzeciej Rzeszy, ma swoją specjalną historię, zdawałoby się wręcz nieprawdopodobną, oraz nie do pomyślenia”.* Wiele uwagi Chmielewskiemu poświęcił również prof. dr hab. Krzysztof Ruchniewicz w swojej publikacji pt. „Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/45-1975, Wrocław 2007″, która jest fundamentalną dla tej problematyki.
Kilka słów o mecenasie
Mieczysław Chmielewski urodził się Gnieźnie. W rodzinnej miejscowości ukończył szkołę powszechną i gimnazjum. Aktywizował się w Towarzystwie Tomasza Zana w Gnieźnie a także Drużynie Strzeleckiej i Tajnej Organizacji Niepodległościowej. Następnie przeniósł swoją aktywność do ZET-u i Zarzewia. W międzyczasie ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w Poznaniu. W latach 1916-1918 pełnił służbę w Wehrmachcie a po 1918 r. wstąpił w szeregi Wojska Polskiego. Od pierwszych chwil służbę w polskim mundurze pełnił na terenie Górnego Śląska. Z czasem został szefem POW na Górnym Śląsku. Brał aktywny udział w I i II Powstaniu Śląskim.
Był bliskim współpracownikiem Michała Grażyńskiego. Od połowy lat dwudziestych rozpoczął działalność zawodową i prowadził własną kancelarię w Poznaniu. Dzięki pełnomocnictwom rządu podpisał umowy m.in.: o przejęcie majątku niemieckiego w postaci 90% portfela akcji Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych oraz o reorganizacji zakładów pszczyńskich. Następnie został wiceprezesem Rady i Komitetu Wykonawczego Wspólnoty Interesów Górni- czo-Hutniczych oraz radcą prawnym tej spółki i prezesem Rady Nadzorczej Zakładów Elektro w Łaziskach Górnych.
Aktywnie działał również w Klubie Powstańców Śląskich, Związku Harcerstwa Polskiego oraz Okręgu Śląskim Koła Adwokatów RP. Z chwilą wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany do Samodzielnego Referatu Informacji przy dowództwie Okręgu Korpusu nr V w Krakowie a następnie do ośrodka zapasowego w Kołomyi. Po ewakuacji do Rumunii został internowany. Z końcem 1940 r. przedarł się przez Turcję do Palestyny i zaangażował w działalność różnych organizacji. W 1941 r. został wcielony do Brygady Strzelców Karpackich. Po zakończeniu wojny wraz z oddziałami Armii Polskiej na Wschodzie przybył do Wielkiej Brytanii. Po demobilizacji zaangażował się w działalność zawodową na międzynarodowym gruncie i pomoc prawną w sprawach o odszkodowania.
Nieznana kolekcja fotografii
Po opublikowaniu pierwszego wpisu poświęconego M. Chmielewskiemu w połowie zeszłego roku skontaktowała się ze mną rodzina adwokata. Być może nastąpiło to w wyniku zainicjowanej przeze mnie akcji #uchodzcopokazszuflade i #pokazszuflade, której celem było/jest zachęcenie rodzin dipisów/uchodźców/działaczy emigracji niepodległościowej do przeglądania domowych zbiorów w poszukiwaniu ikonografii i nieznanych historykom materiałów. Być może zadecydowały inne względy w tym wspomniany już wpis na blogu. Niemniej jednak wynik wspomnianego kontaktu był bardzo zadowalający. Przyniósł on 21 nieznanych i niepublikowanych dotąd skanów fotografii adwokata. Muszę przyznać, co nie zdarza się często, że zadrżałem pod wrażeniem tego materiału. Niewątpliwym sukcesem jest fakt, że rodzina zdecydowała się na udostępnienie tego materiału i wyraziła zgodę na jego opublikowanie na moim blogu. Wśród poniższych fotografii brakuje tylko jednej w stosunku do której rodzina uznała, że nie powinna być publikowana. W kilku słowach opisując udostępniony materiał można dostrzec, że prawie wszystkie fotografie (poza jedną) pochodzą z okresu przedwojennego. Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: fotografie na których uwieczniono życie prywatne/rodzinne i fotografie związane z pracą zawodową/służbą wojskową/II wojną światową.
Rodzina
Na część pierwszą składają się przede wszystkim portrety oraz zdjęcia grupowe rodziny. Niestety wszystkie nie posiadają podpisów. Można więc snuć przypuszczenia np. analizując miejsce lub przybliżony czas powstania w jakich okolicznościach powstały. Jest to trudny zabieg ale możliwy do wykonania. Na przykład z dużą dozą pewności można wskazać, że fotografia <Fot.2> została wykonana w okresie edukacji Chmielewskiego w Gnieźnie. W pozostałych przypadkach ustalenie miejsca i daty bez pomocy rodziny jest dużo bardziej utrudnione.
Praca-służba-wojna
Drugą grupę tworzy zbiór fotografii związanych z działalnością niepodległościową, służbą wojskową i pracą zawodową adwokata Chmielewskiego. Także w tej grupie fotografie nie zostały podpisane. Jednak cechą charakterystyczną dla tej grupy materiałów jest swobodniejsza możliwość wskazania miejsca i daty wykonania zdjęć. Dodatkowo fotografia z gen. Władysławem Andersem (1892-1970) czy generalnie materiały związany ze służbą Chmielewskiego na Bliskim Wschodzie (Palestynie) ułatwiają ich identyfikację w tym określenie miejsca i przybliżonej daty.
Pewne problemy stwarza identyfikacja fotografii z samolotami w tle (patrz Fot.10 i Fot.20). W tej grupie występują dwa takie zdjęcia. O ile napis nad wejściem samolotu „Air France” w przypadku Fot.20 i częściowo uwieczniony kadłub samolotu może wskazywać na okres powojenny o tyle czas i miejsce wykonania zdjęcia pozostają na tą chwilę zagadką. W przypadku drugiego zdjęcia (Fot.10) na którym uwieczniony został prawdopodobnie samolot rejsowy Lufthansy Junkers Ju-52 ze swastyką na ogonie możemy z dużą dozą pewności wskazać, że fotografia została wykonana pomiędzy 1933 a 1945 r. Ponieważ od 1939 r. Chmielewski przebywał w internowaniu w Rumunii a od 1940 r. w Palestynie przypuszczam, że fotografia została wykonana pomiędzy 1933 a 1939 r. Z życiorysu Chmielewskiego wynika, że od 1933 r. był członkiem komisji mieszanej polsko-niemieckiej dla Górnego Śląska. Można zaryzykować tezę, że wspomniana fotografia została wykonana podczas jednej z jego podróży służbowych do/z III Rzeszy w czasie gdy był członkiem komisji a więc pomiędzy 1933 a 1939 r. Trudność sprawia jednak wskazanie miejsca wykonania zdjęcia. Być może jest to płyta lotniska na terenie III Rzeszy a być może na terenie II Rzeczpospolitej.
Rodzinie adwokata Mieczysława Chmielewskiego chce z tego miejsca bardzo podziękować za udostępnione materiały ikonograficzne jak również za zaproszenie do bardzo ciekawej podróży w przeszłość. Nadal przy tej okazji mam nadzieje, że akcja #uchodzcopokazszuflade przyniesie jeszcze wiele emocji i wrażeń z odkrywania nieznanych dotąd materiałów. Korespondencja z rodziną adwokata jest kolejnym przykładem na to, że szuflady skrywają materiały nieznane historykom. W każdym domu jest taka szuflada, która skrywa arcyciekawe rodzinne losy. Liczę również, że zachęcę tym wpisem czytelników do eksplorowania swoich rodzinnych pamiątek i zbiorów. Być może w jakiejś szufladzie kryje się niesamowita opowieść, którą warto opowiedzieć/pokazać.
* M. Chmielewski, Polacy w odszkodowaniach niemieckich [w:] Biografie byłych więźniów politycznych niemieckich obozów koncentracyjnych, komitet wykonawczy Antoni Gładysz, Andrzej Szymerski, Philadephia 1974, s. 309.
** Fotografia w nagłówku wpisu pochodzi ze zbiorów rodziny adwokata Mieczysława Chmielewskiego.
Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:
- ze zbiorów archiwalnych rodziny M. Chmielewskiego.
- ze zbiorów archiwalnych Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie.
- M. Chmielewski, Polacy w odszkodowaniach niemieckich [w:] Biografie byłych więźniów politycznych niemieckich obozów koncentracyjnych, komitet wykonawczy Antoni Gładysz, Andrzej Szymerski, Philadephia 1974, s. 309-328.
- R. Habielski, Życie społeczne i kulturalne emigracji, Warszawa 1999, s.323 [biogram M. Chmielewskiego].
- K. Ruchniewicz, Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/1945-1975, Wrocław 2007.
- Ł. Wolak, Leksykon działaczy Zjednoczenia Polskich Uchodźców w Republice Federalnej Niemiec (1951-1993), Wrocław 2018, s.58-61.
© łukasz wolak
