Wspomnienie o śp. Andrzeju Dalkowskim (1927-2017)

Wczoraj w dniu 15 maja br. otrzymałem z Monachium smutną wiadomość. Odszedł do Domu Ojca Andrzej Dalkowski, znany torunianin, harcerz, działacz społeczno-polityczny na terenie RFN, pracownik Kompanii Wartowniczych przy armii amerykańskiej, aktywny członek i przewodniczący Rady Parafialnej przy Polskiej Misji Katolickiej w Monachium, założyciel Fundacji im. Marii i Romana Dalkowskich w Toruniu, orędownik i popularyzator historii Polaków na terenie Bawarii. Mógłbym jeszcze wymienić wiele innych przymiotów, które doskonale charakteryzują życie i działalność śp. Andrzeja Dalkowskiego. Są one przede wszystkim świadectwem  jego aktywności jakie po sobie pozostawił.

Ze śp. Andrzejem Dalkowskim poznałem się kilka lat temu podczas jednej z konferencji, która była poświęcona działalności Polskich Oddziałów Wartowniczych przy armii amerykańskiej na terenie Bawarii i Badenii-Wirttembergii w Konsulacie Generalnych Rzeczpospolitej Polskiej w Monachium. Podczas tamtego wydarzenia miałem przyjemność przedstawić w kilku słowach aktywność Zjednoczenia Polskich Uchodźców. W czasie podsumowującej dyskusji głos zabrał p. Andrzej. Z wielkim pietyzmem i serdecznością opowiadał o znajomości z Kazimierzem Odrobnym, wieloletnim prezesem Zjednoczenia Polskich Uchodźców, o swojej aktywności w tej organizacji oraz zaangażowaniu w tworzenie Kompanii Wartowniczych przy armii amerykańskiej. Po zakończeniu obrad udało mi się zamienić z p. Andrzejem kilka słów. Dzisiaj z perspektywy czasu musze przyznać, że było to niewiele i zdecydowanie za mało… Od tamtego czasu nasz kontakt był sporadyczny.

W 2014 r. w mojej głowie krystalizował się wówczas plan stworzenia leksykonu członków i działaczy Zjednoczenia Polskich Uchodźców. Jak bardzo był on daleki od rzeczywistości widać dopiero dzisiaj po latach zbierania informacji o poszczególnych osobach związanych z tą organizacją. Z chwilą gdy zacząłem intensywniej zbierać materiały zacząłem również śledzić losy poszczególnych działaczy związanych z centralnymi strukturami ZPU. Naturalną konsekwencją tych zainteresowań były również losy p.Andrzeja. Przyznaje, że z każdą porcją informacji coraz bardziej zagłębiałem się w jego historię sprzed ponad 70 lat. Poza wieloma pytaniami jakie postawiłem sobie poszukując odpowiedzi na pytania o przyczynę takich a nie innych wyborów zdawałem sobie sprawę, że prędzej czy później będę musiał wybrać się do Monachium aby osobiście porozmawiać z p. Andrzejem.

Oczekiwanie na materiały archiwalne i kolejne informacje z archiwów pochłonęły mnie bez reszty. Przy tej okazji stworzyłem do leksykonu pierwszy szkic biogramu p. Andrzeja Dalkowskiego. Udało mi się również stworzyć ogólną ankietę dla byłych członków i działaczy ZPU, którą przesłałem do Monachium. W ostatnich latach kilka razy próbowałem „zdobyć” fotografię p. Andrzeja z okresu pobytu w kraju, pracy w Kompaniach Wartowniczych lub działalności w ZPU. Niestety te próby nie przyniosły zamierzonego rezultatu, ponieważ Pan Andrzej stwierdzał, „przez szereg lat unikałem tego typu fotografii„. Z czasem stan zdrowia p. Andrzeja był daleki od poprawnego a moja podróż do Monachium oddalała się. Ankieta, którą przesłałem pozostała bez odpowiedzi. Niestety dzisiaj wiem, że nigdy nie uda się jej wypełnić… Chce zatem przy tej okazji uzupełnić pewne braki w jego życiorysie, dlatego zdecydowałem się poniżej opowiedzieć o jego losach. Niech ta historia będzie świadectwem aktywności i przywiązania śp. Andrzeja Dalkowskiego do Polski i Polaków.

***

Andrzej Michał Dalkowski urodził się w dniu 08 października 1927 r. w Toruniu. Był synem Romana i Marii z domu Różańska. Ukończył szkołę powszechną i gimnazjum handlowe. Po wybuchu drugiej wojny światowej zdecydował się pozostać w okupowanym kraju. W wieku 13 lat zaangażował się w działalność konspiracyjnych struktur harcerstwa. W czasie okupacji stracił ojca, który był oficerem i zastępcą dowódcy Związku Walki Zbrojnej „Grunwald” – Okręgu Pomorze. W jego rodzinnym mieszkaniu odbywały się tajne spotkania członków siatki konspiracyjnej. W 1942 r. jego ojciec został aresztowany i stracony w obozie Stutthof. Nie załamał się. Nadal uczestniczył w działalności konspiracyjnej. W 1944 r. zmarła jego matka. Z chwilą zakończenia wojny zdecydował się pozostać na terenie Torunia, gdzie rozpoczął swoją aktywność handlową. Z czasem zatrudnił się w charakterze magazyniera w Spółdzielni im. 22-lipca w Toruniu.

W  1950 r. podczas kontroli w jego mieszkaniu odkryto pistolet Parabellum 9 mm. W wyniku dynamicznego splotu wydarzeń funkcjonariusze Komendy Miejskiej MO oraz Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Toruniu wszczęli jego poszukiwania, które odbywały się pod nadzorem Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Bydgoszczy. W obawie przed aresztowaniem ukrywał się przez kilka dni. Wiosną 1951 r. przekroczył granicę i dotarł do amerykańskiej części Berlina. Zaangażował się w działalność Rady Politycznej. Z czasem ponownie wrócił na teren Berlina Zachodniego i podjął pracę w strukturach Ośrodka „Północ” Rady Politycznej. Brał aktywny udział w tworzeniu siatki wywiadowczej na terenie Polski. Podczas jednego z takich pobytów w kraju rozrzucił ulotki drukowane w Berlinie. Jego siatka szpiegowska przekazywała  informacje o jednostkach wojskowych na terenie poligonu wojskowego w Toruniu, o stacjonujących tam wojskach Armii Radzieckiej oraz o polskich jednostkach wojskowych w Bydgoszczy i Toruniu. Według jego relacji, w okresie tej działalności, przebywał w Polsce trzynaście razy. W lipcu 1952 r. bezpieka wpadła na jego trop. W drugiej połowie 1952 r. komórki Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego ze Szczecina, Poznania, Gdańska, Zielonej Góry, Wrocławia, Katowic, Krakowa, Olsztyna i Łodzi pod nadzorem Wydziału III i IV Departamentu III MBP w Warszawie aresztowały wszystkich członków jego grupy.

On sam uniknął aresztowania ale zaocznie został pozbawiony praw publicznych, orzeczono przepadek jego mienia i anulowano honorowe prawa obywatelskie. Po dekonspiracji 1952 r. już na terenie RFN złożył przyrzeczenie przynależności do Stronnictwa Narodowego w miejscowości Ruhr na ręce prezesa Kazimierza Odrobnego. Prawdopodobnie od tamtego momentu rozpoczęła się jego żywa relacja z prezesem ZPU. Międzyczasie był aktywnym członkiem delegatury Stronnictwa Narodowego na RFN. W 1953 r. podjął pracę w Kompaniach Wartowniczych i Technicznych przy armii amerykańskiej. W 1963 r. był sierżantem i szefem kancelarii Kompanii Wartowniczej LS Signal w Monachium. Kilka lat po powstaniu ZPU zdecydował się aktywniej zaangażować w działalności tej organizacji. W ZPU pełnił wiele różnych funkcji m.in. członka Ogniska w Mannheim, przewodniczącego komisji rewizyjnej w zarządzie III Okręgu, zastępcy członka zarządu głównego oraz zastępcy delegata do Rady ZPU z III Okręgu oraz zastępcy członka zarządu głównego. Współpracował z redakcją czasopisma „Polak”. W latach 1973 – 1983 był drugim wiceprezesem zarządu głównego oraz przewodniczącym komisji młodzieżowej przy zarządzie głównym. W 1983 r. został ponownie wybrany delegatem do Oddziału Rady Narodowej w Niemczech, zastępcą delegata do ZAF. Po wyborach podczas X Rady ZPU pełnił przez chwilę funkcję wiceprezesa zarządu głównego oraz delegata do ZAF i Oddziału Rady Narodowej.

Jego aktywność nie ograniczała się jedynie do ZPU. W 1981 r. został przewodniczącym Rady Parafialnej przy Polskiej Misji Katolickiej w Monachium. W 1990 r. po 37 latach pracy w Kompaniach Wartowniczych przeszedł na emeryturę. Był zatem jednym z ostatnich Polaków, którzy pracowali w Kompaniach Wartowniczych niemal od samego początku. W 1990 r. otrzymał honorowe członkostwo w 69 batalionie przy 236 i 534 Kompanii Sygnalizacyjnej armii amerykańskiej. Przez wiele lat aktywnie włączał się w życie kulturalne Polaków w Niemczech. Był głównym orędownikiem i przedstawicielem Muzeum w Rapperswillu na Niemcy Zachodnie. W 1997 r. zaangażował się wspólnie z Konsulatem Generalnym RP w Monachium w przeniesienie z cmentarza Wesfriedhof na cmentarz Perlacher Forst szczątków zmarłych po wojnie polaków i żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej. „Dzięki jego inicjatywie i uporowi odrestaurowano m.in. mogiły Powstańców Styczniowych w Monachium, groby na cmentarzu w Dachau, uczczono tablicą miejsce spoczynku Maksymiliana Gierymskiego w Bad Reichenhall” – czytamy na łamach Polonia Viva (patrz). W 1999 r. ufundował pomnik upamiętniający pomordowanych w KZ Dachau na cmentarzu Leitenberg w Monachium. W 2003 r. założył fundację im. Romana i Marii Dalkowskich w Toruniu. Jej celem jest popularyzacja wiedzy o działalności konspiracyjnej jego rodziców, którzy walczyli o zachowanie polskiej kultury na Pomorzu w czasie II wojny światowej.

Dzięki wielu zabiegom udało mu się przekonać władze miasta w Toruniu do wyrażenia zgody na wmurowanie tablicy, która upamiętnia działalność jego rodziców w miejscu gdzie spotkali się członkowie struktur konspiracyjnych w czasie okupacji – przy ul. Łaziennej 30. W 2009 r. jego Fundacja została wyróżniona przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego nagrodą „Unitas Durat Palatinatus Cuiaviano – Pomeraniensis”.