Miło mi poinformować, że w najbliższym czasie do rąk czytelników trafi Leksykon działaczy Zjednoczenia Polskich Uchodźców w Republice Federalnej Niemiec (1951-1993). Publikacja o której wspominam jest wynikiem wielu lat moich badań. Wśród ponad 300 biogramów o różnej objętości czytelnik odnajdzie przede wszystkim takie, które poświęcone zostały działaczom ścisłego kierownictwa oraz szeregowym członków Zjednoczenia Polskich Uchodźców. Uzupełniem powyższych jest lista zawierająca nazwiska 620 członków Kompanii Wartowniczych przy armii amerykańskiej, którzy wchodzili w skład Ognisk Zbiorczych przy zarzadzie głównym ZPU. Ogólnie rzecz biorąc leksykon obejął blisko 100o nazwisk.
Wiele informacji zawartych publikacji wykracza tematycznie poza działalność ZPU i pojawia sie w polskiej historiografii jest po raz pierwszy. W leksykonie czytelnik odnajdzie wiele wskazówek związanych z: udziałem w I wojnie światowej; aktywnością zawodową i polityczną; udziałem w wojnie obronnej Polski we wrześniu 1939 r.; konspiracją; służbą w PSZ; obozami dla DP’s, Kompaniami Wartowniczymi przy USArmy, Kompaniami Pomocniczymi i Pracy przy armii brytyjskiej, misjami wywiadowczymi, komunistycznymi i zachodnimi tajnymi służbami, zaangażowaniem w stronnictwa emigracyjne,„Solidarnością”, „Solidarnością Walczącą” oraz wiele innych interesujących ciekawostek.
„Przez blisko cztery dekady członkowie i działacze tej organizacji swoją aktywnością zagospodarowywali działalność Polaków w Niemczech po 1945 r. Pod wieloma względami tworzyli ciekawą mozaikę, której obraz w pełni oddaje przekrój społeczny całego powojennego środowiska Polaków. W tej grupie znaleźli się ludzie wykształceni i niewykształceni, pracujący i niepracujący, zdrowi i chorzy, z rodzinami i bez nich, zaangażowani w centralne struktury organizacyjne i szeregowi członkowie, osoby związane z emigracyjnymi stronnictwami politycznymi i niezwiązane z żadnym ugrupowaniem, dziennikarze i pisarze, prawnicy i osoby odbywające w przeszłości różne wyroki, oficerowie zawodowej służby wojskowej i tacy, którzy żadnych przeszkoleń nie przechodzili, byli więźniowie obozów koncentracyjnych oraz jeńcy wojenni i tacy, którzy do Niemiec uciekli z PRL, a także żołnierze Wojska Polskiego i osoby związane z działalnością konspiracyjną w okupowanym kraju, osoby walczące z okupantem i kolaboranci, osoby współpracujące z wywiadami bloku wschodniego i zachodniego oraz takie, które z żadną z tych instytucji nie współpracowały. Elementem spajającym – wspólnym – to środowisko była niechęć do komunistów i Armii Czerwonej, która stacjonowała nad Wisłą. Organizacja – a przez to jej członkowie i działacze – mimo pewnej izolacji, nie uchroniła się przed wpływem „nowych” uchodź- ców politycznych z komunistycznej Polski. Ten stan rzeczy trwał przez całe cztery dekady aż do największej fali tzw. solidarnościowej. Przez wszystkie lata jej istnienia za sprawą członków i działaczy kumulowały się w jej szeregach różne poglądy, opinie, interesy, sposoby i kierunki działalności. Sami działacze nie uniknęli również inwigilacji przez komunistyczne i zachodnie służby wywiadowcze. Te wszystkie elementy bezpośrednio przeło- żyły się na obraz tego środowiska” [z posłowia].
Moją książkę w wielu pozytywnych słowach scharakteryzowała dr hab. Sabina Bober (Katolicki Uniwersytet Lubelski) oraz dr hab. Anna Mazurkiewicz, prof. UG (Uniwersytet Gdański). Profesor S. Bober zwróciła uwagę na charakter zawartych w leksykonie biogramów wskazując:
„Bardzo wiele biogramów stanowi wszakże bardzo dobrze udokumentowane curriculum vitae ze szczególnym uwzględnieniem działalności na terenie ZPU. Nie zawsze są to biografie osób, które znalazły się w RFN wskutek wojny (…) Leksykon zawiera bowiem nie tylko nazwiska aktywistów ZPU, lecz obrazuje w nadzwyczaj jasny i bogaty erudycyjnie sposób aktywność środowisk polskich na terenie RFN i ich udział w dokumentowaniu ciągłości legalnej, choć nie uznawanej w skali międzynarodowej władzy suwerennej Polski, w przeciwieństwie do zwasalizowanych władz w Warszawie”.
Profesor A. Mazurkiewicz dostrzegła ich bogactwo i różnorodność środowiska, które przez wiele lat działalność tworzyło ZPU. Wskazała również na fundamentalną rolę leksykonu jako źródła do dalszych badań i popularyzacji wiedzy o tym środowisku:
„W leksykonie znalazłam także szereg biogramów, które obejmują zagadnienia, inicjatywy przekraczajcie zakres działalności ZPU, czy terytorium RFN. Wiele osób przedstawionych w leksykonie związane było z działalnością struktur polskiego rzadu na emigracji, z amerykańskim wojskiem (oddziały wartownicze), działalnością Radia Wolna Europa, organizacjami weteranów, z wywiadami państw zachodnich, czy komunistycznych.Leksykon zawiera zasób tym bardziej nietypowy, ze podaje rownież biogramy osób, które nie pełniły kluczowych ról w organizacji, a ich wkład w działalność ZPU z biegiem lat zostałby zapomniany (…) Dla grona specjalistów zajmujących się środowiskiem Polaków związanych z ZPU będzie to przewodnik tak biograficzny, jak i źródłowy. Natomiast dla młodych historyków, w tym także dla studentów, leksykon stanowić może inspirujące wprowadzenie do badan w wykorzystaniem zindywidualizowanej perspektywy, w tym przywoływanych przez autora relacji świadków historii.
Integralną częścią publikacji jest ikonografia (176 ilustracji), która nie tylko uzupełnia wspomniane biogramy ale pozwala przede wszystkim zidentyfikować nieznanych dotąd działaczy tego środowiska. Leksykon jest skierowany do wielu grup zainteresowanych dziejami Polaków w Niemczech po 1945 r. Projekt okładki leksykonu jest pomysłem autora. Puste pola pomiędzy fotografiami symbolizują nieodkrytych i nadal nieznanych działaczy tego środowiska.
Publikacja ukaże się we wrocławskiej Oficynie Wydawniczej ATUT. Będzie trzecią pracą w serii Studia i Materiały do dziejów Polaków w Niemczech, którą utworzyło Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego. Dotąd w tej serii ukazało się: Sprawozdania Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Wrocławiu 1908–1919; Leksykon Polactwa w Niemczech. W przygotowaniu znajduje się praca Zbigniewa Wilkiewicza pt.”Cudzoziemiec bez ojczyzny„. Zapraszam do lektury.
© łukasz wolak
