Przed kilkoma dniami otrzymałem od p. Tadeusza Rogali z Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego przy Polskiej Parafii Katolickiej w Ludwigsburgu T.z. katalog z wystawy autorstwa Stanisława Paszewskiego pt. „Spojrzenie w przeszłość. Wystawa fotodokumentalna w Kunstzentrum – Karlskaserne Ludwigsburg 09.05.2015 – 28.06.2015 r. Polscy jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi (1939-1945) oraz „Dispalced Persons” (1945-1952) w Ludwigsburgu„.
Muszę przyznać, że nie spodziewałem się takiej przesyłki. Zaciekawiony jej zawartością od razu przystąpiłem do eksplorowania zawartości. Muszę również przyznać, że nie miałem okazji uczestniczyć w wernisażu tej wystawy. Miałem jednak okazje zapoznać się z krótkim sprawozdaniem zamieszczonym na stronie Konsulatu Generalnego RP w Monachium.
Co możemy odnaleźć w środku? Przedmowę napisał Werner Spec, nadburmistrz miasta Ludwigsburg, następnie kilka słów refleksji skreślił dr Aleksander Korybut-Woroniecki, konsul w Konsulacie Generalnym RP w Monachium (obecnie Konsul Generalny RP i kierownik Wydziału Konsularnego w Ambasadzie w Wiedniu), a wprowadzenie w tematykę napisał Stanisław Paszewski, autor katalogu. W środku odnajdziemy krótki spis treści i wstęp, który autor poświęcił historii odkrycia napisu na jednej ze ścian dawnego obozu polskiego im. Tadeusza Kościuszki w Ludwigsburgu oraz wydarzeniom związanym z odsłonięciem tablicy pamiątkowej usytuowanej przy ścianie bydynku dawnego obozu w którym mieściła się polska szkoła. Sam autor podkreślił we wprowadzeniu, że nie jest historykiem ani naukowcem a jego główną ideą przy tworzeniu katalogu było uchwycenie historii Polaków w Ludwigsburgu od czasów wojennych do 1952 r. Cezura zamykająca mimo, że trochę przypadkowa można ją podciągnąć pod wydarzeń związanych z końcem czasów „dipisów” w Niemczech – likwidacja IRO, powstanie RFN i NRD, czy podpisanie przez RFN Konwencji Genewskiej o uchodźcach w 1951 r. lub powstanie Zjednoczenia Polskich Uchodźców w RFN.
Największą zaletą katalogu są fotografie zebrane przez autora i członków polskiego stowarzyszenia, które pochodzą z zasobów archiwów niemieckich oraz zbiorów prywatnych. Część materiałów udostępniło Archiwum Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Katalog otwiera się w momencie dojścia do władzy Adolfa Hitlera w 1933 r. W tej części odnajdziemy skany fotografii z przemarszów ulicami miasta mieszkańców świętujących zdobycie władzy przez NSDAP, z przemarszu we wrześniu 1936 r. regimentu Ludwigsburger SA-Standarte 123, przygotowania mieszkańców Ludwigsburga do odwiedzin Rudolfa Heßa czy momentu podpalenia w dniu 10 listopada 1938 r. synagogi żydowskiej przy dawnej Solitudestrasse.
Następnie znajdziemy zagadnienia związane z obozami dla jeńców wojennych i robotników przymusowych na terenie miasta. Do tej części autor zaproponował historię powstania Stalagu VA – Barackenlager przy Aldinger Starsse w Ludwigsburgu. Czytelnik znajdzie w niej trochę statystyki, rozmieszczenie etniczne w obozie oraz listę niemieckich firm dla których pracowali polscy robotnicy przymusowi na terenie miasta. Nieodłącznym elementem katalogu od pierwszych chwil są fotografie. Znajdziemy w tej części obrazy przywołujące życie obozowe Polaków – polscy jeńcy wojenni w Barackenlager, polscy jeńcy wojenni przy wydawaniu posiłków, msza w obozie, życie codzienne czy inspekcje obozowe. Na kolejnych kartach odnajdziemy materiały poświęcone Stalagowi V A oraz podrozdział poświęcony inspekcjom w obozach Czerwonego Krzyża w czasie wojny. I w tym przypadku mamy do czynienia z bardzo ciekawymi źródłami. Z niektórymi na łamach tego katalogu spotykam się pierwszy raz. Osobną skromniejszą częścią zbioru tworzą fotografie poświęcone pogrzebom w Stalagu. Odnalazłem w tej części materiały z pogrzebu Stefan Toboli, polskiego jeńca wojennego pochowanego na Alter Friedhof w Ludwigsburgu. Na fotografii została uwieczniona ciekawa chwila w której obok jeńców wojennych uczestniczących w ceremonii pogrzebowej stoją niemieccy żołnierze.
Kolejna z wojennych części katalogu poświęcona jest robotnikom przymusowym. W niej odnajdziemy liczne materiały ukazujące życie polskich robotników przymusowych zatrudnionych w Ludwigsburgu oraz w obozach w Wilhelmburgu w Ulm i SS-Lager Schelklingen. Autor zamieścił także ciekawy wybór dokumentów w tym karty pracy Polaków, skany kilku stron pamiętnika Gabrieli Knapskiej, która przybyła po zakończeniu wojny z Ulm do obozu dla polskich dipsiów w Ludwigsburgu.
Najciekawszą według mnie częścią katalogu jest ta poświęcona polskim „dipisom” na terenie Ludwigsburga. Autor wspomina w niej o dr. Frankowskim, przewodniczącym Polskiego Międzyobozowego Komitetu DPs, o sześciu obozach w których przebywali Polacy m.in.: Frommannkaserne, Eberhard-Ludwig-Kaserne, König-Olga-Kaserne, Jägerhofkaserne, Karlskaserne, Luitpolkaserne. Czytelnik znajdzie tam również powojenną historię powstania z Barackenlager obozu im. Mikołaja Kopernika oraz obozu im. Tadeusza Kościuszki. Bardzo ciekawe fotografie ze zbiorów DZOK – Archiv Ulm doskonale obrazują powojenne życie w obozach w Ludwigsburgu. Wielu mieszkających tam po wojnie Polaków miało dużo szczęścia, ponieważ trafili na dobre warunki mieszkalno-bytowe biorąc pod uwagę skalę obozów oraz ich ilość. Było to możliwe przede wszystkim dzięki zaadoptowaniu na potrzeby obozów DP dawnych koszar wojskowych.
Kolejna część katalogu poświęcona jest Polskim Ośrodkom Kulturalno-Oświatowym oraz szkołom. Znajdziemy na fotografiach zarówno uczniów, nauczycieli jak również grupy teatralne i inscenizacyjne. Ważnym elementem tej historii było powstanie licznych szczepów i drużyn harcerskich. I tych w powojennym Ludwigsburgu nie brakowało. Autor zamieścił również bardzo ciekawy zbiór fotografii i dokumentów obrazujący życie harcerskie. Te dotyczą zarówno drużyn żeńskich i męskich, wycieczki, zloty i apele. Obok tematyki harcerskiej znajdziemy fotografie poświęcone służbie wartowniczej Polaków przy armii amerykańskiej. Przy tej okazji nie mogło zabraknąć codzienności obozowej. Śluby, czas wolny, pogrzeby, nauka zawodu oraz korespondencja to tylko nieliczne obrazy, które przybliżają czytelnikowi życie Polaków w obozach dla DP na terenie Ludwigsburga. Ważnym elementem tej opowieści jest wyszczególnienie nazw jakie nadawano obozom w Ludwigsburgu, które nawiązywały do polskości: im. Pułaskiego, T. Kościuszki, Emilii Plater, I. Paderewskiego, Władysława Sikorskiego, Mikołaja Kopernika a także co bardzo ciekawe im. Washingtona.
Na koniec tego opracowania odnajdziemy materiały m.in. z miejsc zakwaterowania Polaków na terenie miasta, wybór dokumentów IRO oraz materiały związane ze Stanisławem Michalakiem, który służył w Kompaniach Wartowniczych na terenie Ludwigsburga i po wielu latach zdecydował się opowiedzieć swoją historię. Katalog zamykają fotografie poświęcone pomocy humanitarnej IRO dla polskich dipisów oraz dokumentacja fotograficzna z uroczystości odsłonięcia pamiątkowej tablicy w Kunstzentrum-Karlskaserne w Ludwigsburgu w dniu 09.05.2015 r. z udziałem zaproszonych gości m.in. Wernera Spec, nadburmistrza miasta Ludwigsburg, Jana Dziedziczaka, posła do Parlamentu Europejskiego, dr. Aleksandra Korybut-Woronieckiego, konsula ds. Polonii w Konsulacie Generalnym RP w Monachium oraz Bernda Eckla, dyrektora firmy Getrag Untergruppenbach. Całość uroczystości odbyła się z udziałem licznie zgromadzonej Polonii z terenu miasta i okolic.
Podsumowując wrażenia po obejrzeniu katalogu muszę przyznać, że jest on bardzo ciekawy. Ponieważ nie miałem okazji brać udziału w wernisażu musze stwierdzić, że katalog zawiera wszystkie materiały zaprezentowane na wystawie w 2015 r. Tym samym daje on możliwość zapoznania się z zebranymi źródłami. Ogromną wartością całego przedsięwzięcia są fotografie, którymi katalog jest wprost naszpikowany. Szczególnie ważne dla mnie dotyczące te dotyczące polskich dipisów zajmują ponad połowę objętości. Wiele z nich mam okazję oglądać po raz pierwszy. Te szczególne źródła uzupełniają naszą wiedzę o Polakach po II wojnie światowej na terenie Ludwigsburga i dają ogólny obraz codziennego życia w pierwszych powojennych latach.
Z tego miejsca gratuluje autorowi pomysłu i realizacji bardzo ciekawego przedsięwzięcia po cichu licząc, że z czasem doświadczymy kolejnych wrażeń związanych z historią Polaków w Ludwigsburgu po 1952 r.
Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:
- z katalogu Stanisław Paszewski, Spojrzenie w przeszłość. Wystawa fotodokumentalna w Kunstzentrum – Karlskaserne Ludwigsburg 09.05.2015 – 28.06.2015. Polscy jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi (1939-1945) oraz „Displaced Persons” (1945-1952) w Ludwigsburgu, zorganizowana staraniem Polskiego Towarzystwa Kulturalnego przy Polskiej Parafii Katolickiej w Ludwigsburgu (wydruk)
© by łukasz wolak
