Spotkanie uczestników projektu emigracyjnego IPN

Po długiej świąteczno-noworocznej przerwie pełnej zawiłości i trudności powracam do Państwa z kolejnym wpisem na blogu. Tym razem chce skreślić kilka słów o posiedzeniu uczestników Centralnego Projektu Badawczego Instytutu Pamięci Narodowej (CPB IPN) pt. „Polska emigracja niepodległościowa 1945-1990” w którym miałem przyjemność uczestniczyć.

Spotkanie odbyło się w dniu 19 stycznia br. w Przystanku Historia IPN im. Janusza Kurtyki przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie. Udział wzięło w nim ponad 40 badaczy z Polski i zagranicy. Uczestniczył w nim również dr Paweł Libera, z-ca dyrektora Biura Badań Historycznych IPN oraz zaproszeni pracownicy Archiwum IPN. Spotkanie otworzyła dr Małgorzata Ptasińska, koordynatorka CPB IPN, która wprowadziła uczestników w problematykę  posiedzenia.

Następnie pracownicy Archiwum IPN przedstawili w odniesieniu do zainteresowań emigracyjnego CPB zawartość kolekcji, które Instytut pozyskał dzięki umowom o współpracy z ośrodkami/archiwami emigracyjnymi/Polonijnymi. Wypada w tym miejscu wskazać, że w wyniku współpracy w zasobie Instytutu odnajdziemy m.in. kolekcje archiwalne z Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce (kol.: Ukraińska Misja Wojskowa w Polsce, Poselstwo Rzeczpospolitej Polskie w Rio de Janeiro, Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Watykanie, Czasopismo „Nowy Świat”, Samodzielna Placówka Wywiadowcza ESTEZET, Radio Wolna Europa, Materiały filmowe, Archiwum Generała Kazimierza Sosnkowskiego, Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, II wojna światowa – Armia Andersa, Archiwum Władysława Pobóg-Malinowskiego, Archiwum Józefa Lipskiego, Skarb Narodowy, Polskie Rządowe Centrum Informacyjne, Archiwum Ambasadora Michała Sokolnickiego, Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura w Nowym Jorku), Muzeum Polskiego w Rapperswilu (zbiór kopii dokumentów Jerzego Stempowskiego, zbiór kopii dokumentów gen. Bronisława Prugar-Ketlinga, zbiór kopii dokumentów Józefa Mackiewicza (1902-1985), Internowani żołnierze SDSP w Szwajcarii 1940-1945, Albumy i fotografie, spuścizna nr 52 Kazimierza Vincenza i Halszki z domu Poniatowska, Internowani. Pamiątki – ślady po internowaniu, dokumentacja wytworzona przez 2 DSP z Biblioteki Polskiej, spuścizna Barbary Toporskiej-Mackiewicz, spuścizna Zbigniewa Rapackiego, spuścizna Louise Rapackiej-Cusinier, Stowarzyszenie Techników i Inżynierów Polskich w Szwajcarii), Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie (archiwalia Ambasady RP przy Stolicy Apostolskiej, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Kazimierza Papee (1897-1979), Karola Kleszczyńskiego, Towarzystwo Studiów Irańskich w Teheranie, Polska Rada Oświatowa w Libanie, Instytut Polskie w Bejrucie), Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (Polish Legation in Rio de Janerio, Karol Popiel Political Papers), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.

Ponadto uczestnicy dowiedzieli się, że Archiwum IPN prowadzi regularną współpracę z Amerykańskim Muzeum Holocaustu, Biblioteką Polską w Paryżu, Instytutem Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem, Komitetem Pamięci Narodowej w Budapeszcie, Litewskim Archiwum Akt Specjalnych w Wilnie, Studium Polskie Podziemnej w Londynie, Wydzielonym Archiwum Państwowej Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Spora lista pozyskanych „nowych” materiałów źródłowych umożliwia badaczom skorzystanie z nich w zasobie IPN  bez konieczności wyjazdu za granicę. Podczas tej prezentacji uczestnicy mieli okazję zgłaszać własne postulaty związane z pozyskaniem kolejnych kolekcji archiwalnych z emigracyjnych ośrodków.

W dalszej części spotkania plany badawcze zaprezentował dr hab. Mirosław Supruniuk, który w kilku słowach wskazał na istotne projekty badawcze realizowane przez Archiwum Emigracji w Toruniu, które poświęcone są w całości emigracji niepodległościowej. Następnie głos zabrał dr hab. Janusz Wróbel, który przedstawił uczestnikom założenia przyszłego „Atlasu polskiej emigracji niepodległościowej 1945-1990„. Kilka słów zatem – to ważna inicjatywa – o samym projekcie.

„Atlas ukazuje w syntetycznej formie historię polskiej emigracji niepodległościowej na Zachodzie. Ramy chronologiczne wyznaczają: maj 1945  (zakończenie wojny w Europie) oraz grudzień 1990 r. (przekazanie na Zamku w Warszawie insygniów prezydenckich). (…) Zasadniczo atlas koncentruje się na działalności powojennej emigracji niepodległościowej, jednak tam gdzie to jest uzasadnione (np. Stany Zjednoczone, Francja, Argentyna) ukazuje również działalność polonijną i jej związki z emigracją niepodległościową. Atlas powstanie w wersji dwujęzycznej (także w języku angielskim)”.

Projekt Atlasu uwzględnia podział na pięć zasadniczych części: 1) Państwo Polskie na Uchodźstwie 1939-1945, 2) W obliczu Jałty, 3) Z myślą o wolnej Polsce. Emigracja niepodległościowa w latach „zimnej wojny” 1946-1989, 4) Emigracja niepodległościowa wobec przełomowych wydarzeń w kraju, 5) Wkład II Wielkiej Emigracji w odzyskanie niepodległości. Dla tych z Państwa, którzy nie uczestniczyli w posiedzeniach CBP IPN wspomnę tylko, że profesor Wróbel od dłuższego czasu pracował nad wspomnianym pomysłem. W tej chwili wydaje się, że wizja, która została zaprezentowana na posiedzeniu CBP ostatecznie nabiera pełnego kształtu. Bardzo ważną sprawą tego pomysłu jest zespół badaczy, który zaproponował profesor Wróbel. Wszyscy bowiem wskazani, zespół z pewnością zostanie poszerzony, w tym projekcie na codzień zajmują się badaniami nad dziejami emigracji niepodległościowej na różnych kontynentach.

Po zakończeniu wystąpienia profesora Wróbla przyszła kolej na moją i dr. Marka Jedynaka (IPN) skromną prezentację wspólnego projektu konferencji naukowej pt. „Polacy w Zachodnich Niemczech po 1945 r.”. Dlaczego akurat to zagadnienie? Otóż uważamy, że poza pilnymi potrzebami badawczymi nad tym środowiskiem literatura przedmiotu w wielu przypadkach jest zdezaktualizowana (nie oznacza to, że jest zła). Ponadto z każdym rokiem badacze otrzymują dostęp do coraz to nowszych kolekcji archiwalnych, które w znaczący stopniu poszerzają naszą wiedzę. Zamierzamy więc nie tylko zainteresować szerokie grono badaczy/naukowców udziałem w tym przedsięwzięciu ale sprostać próbie zaktualizowania wielu historii związanych z tym środowiskiem.

Naszym celem będzie przede wszystkim zaprezentowanie najnowszych wyników badań związanych z obecnością Polaków w Niemczech po zakończeniu II wojny światowej wykorzystujących nie tylko najnowszą literaturę przedmiotu ale przede wszystkim uwzględniających nowe nieznane dotąd źródła. Będzie to również okazja do kontynuacji badań rozpoczętych przed laty przez polskich badaczy a także do rozpoczęcia nie podejmowanych dotąd problemów.

Liczymy, że nasza inicjatywa spotka się z pozytywnym odbiorem środowiska historyków ale nie tylko. Więcej informacji o konferencji już niebawem. Poniżej zamieszczam jedynie wybór problemów – nie wszystkich – które chcielibyśmy podjąć we wspomnianym przedsięwzięciu. Liczę również na Państwa uwagi w tym dotyczące problemów, które warto byłoby podjąć: 

  1. Działalność polskich dipisów w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec w latach 1945-1949: życie codzienne w obozach, system zarządzania obozami, problem przestępczości w obozach i poza nimi, charakterystyka społeczności, działalność organizacyjna, polityczna, społeczna, „Polska strefa okupacja” („Mała Polska”), „repatriacja”, polscy dipisi wobec organizacji pomocowych (UNRRA, IRO), organizacje pomocowe wobec polskich dipisów, relacje Polaków w Niemczech z Rządem Polskim na Uchodźstwie w Londynie i rządem w Warszawie, działalność wywiadowcza, stosunek aliantów do polskich dipisów, stosunek Niemców do polskich dipisów, odbudowa struktur niemieckiej Polonii, działalność Zjednoczenia Polskiego w Niemczech i organizacji wchodzących w jego skład, działalność Polskiego Komitetu Doradczego, działalność oficerów łącznikowych, funkcjonowanie delegatur Rządu RP na Uchodźstwie w zachodnich strefach okupacyjnych, funkcjonowanie przedstawicielstw rządu w Warszawie, Polska Misja Wojskowa w Berlinie, działalność publicystyczna i wydawnicza, działalność I Dywizji Pancernej na terenie Niemiec, Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej, Mieszane Oddziały Pomocnicze i Pracy przy armii brytyjskiej, obecność i działalność Brygady Świętokrzyskiej na terenie Niemiec, nieznani członkowie, działacze, żołnierze i politycy, aparat bezpieczeństwa krajów bloku wschodniego wobec polskich dipisów, uciekinierzy z Polski, emisariusze i kurierzy tzw. „łączności z krajem”, duszpasterstwo, działalność osiedleńcza poza okupowanymi Niemcami,
  2. Polscy uchodźcy w RFN: działalność organizacyjna, działalność społeczno-polityczna, duszpasterstwo (Polskie Misje Katolickie), dzialalność publicystyczna, inicjatywy polskich uchodźców, działalność kulturalna, aparat bezpieczeństwa krajów bloku wschodniego wobec polskich uchodźców, polscy uchodźcy w polityce rządu w Bonn, zainteresowanie zachodnich instytucji wywiadowczych polskimi uchodźcami, działalność Stronnictwa Narodowego, działalność Stronnictwa Ludowego, NiD, PPS-WRN, chrześcijańskiej demokracji, Radio Wolna Europa, znani i nieznani działacze społeczno-polityczny, dalsza emigracja do USA, Kanady, Australii, Wielkiej Brytanii, etc., emisariusze i kurierzy tzw. „łączności z krajem”, wsparcie przez Polaków w Niemczech działalności niepodległościowej, duszpasterstwo, działalność osiedleńcza poza RFN, Polacy w Berlinie Zachodnim.
  3. Niemiecka Polonia: działalność Związku Polaków w Niemczech w tym Związku Polaków „Zgoda” oraz Związku Polaków w Niemczech „Rodło”, znani i nieznani członkowie powojennych struktur Polonii, aparat bezpieczeństwa wobec członków i działaczy polonijnych, kontakty Polonii z PRL.
  4. Działalność organizacji kombatanckich: Związek Inwalidów Wojennych, Związek Żołnierzy Kresowych, Koła byłych Żołnierzy Armii Krajowej,
  5. Organizacje polityczne i ich struktury: twórcy i zasięg, programy, Stronnictwo Narodowe, PPS, SL, NiD, oraz inne. 
  6. Działalność publicystyczna i wydawnicza: twórcy i zasięg, działalność redakcji czasopism wydawanych w RFN w tym m.in.: „Polak”, „Ostatnie Wiadomości”, „Rodak”, organizacje dziennikarskie, etc. 
  7. Ujęcia biograficzne Polaków w Niemczech.
  8. Relacje Polacy w Niemczech – PRL: wzajemne przenikanie, odwiedziny w kraju, kolonie dla dzieci, wycieczki po Polsce, polityka władz PRL wobec niemieckiej Polonii.
  9. Inicjatywy emigracji niepodległościowej na terenie RFN
  10. Emigracja zarobkowa
  11. Relacje ośrodków emigracji niepodległościowej z Polakami w Niemczech po 1945 r.
  12. Polacy w Niemczech wobec wydarzeń z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz lat 80-tych. 
  13. Tzw. „Emigracja solidarnościowa”: inicjatywy organizacyjne, członkowie i działacze, struktury, relacje RFN-Polska, asymilacja, powroty do kraju, pomoc dla opozycji w kraju.
  14. Obozy dla uchodźców w RFN: system obozowy (obozy przejściowe, filtracyjne, dla uchodźców, struktura), wspomnienia i relacje z pobytów w obozach dla uchodźców, doświadczenie obozu dla uchodźców, system zarządzania obozami, uciekinierzy z PRL.

Po naszej prezentacji nadszedł moment podsumowania w którym dr. Ptasińska zakończyła posiedzenie uczestników projektu. Po intensywnym pobycie w Warszawie powróciłem do przerwanych prac. Dodatkową zachętą do dalszych badań była najnowsza publikacja pt. „Wywiad Cywilny Polski Ludowej 1945-1961„, którą otrzymałem od dr. Witolda Bagieńskiego. Nieskromnie napiszę, że mimo znacznej wagi i objętości od kilku dni wspomniana lektura towarzyszy mi w podróżach. 

Przy tworzeniu wpisu korzystałem:

  • z fragmentów projektu pt. Atlas polskiej emigracji niepodległościowej 1945-1990″ (oprac. Janusz Wróbel).
  • z prezentacji projektu konferencji pt. „Polacy w Niemczech po 1945 r.”
  • z wykazu zespołów/spuścizn pozyskanych z poszczególnych instytucji przez Archiwum IPN.

© łukasz wolak

Spotkanie uczestników projektu emigracyjnego IPN
Tagged on:                                                     

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

%d bloggers like this: