Po długiej nieobecności kontynuuje serię wpisów poświęconych polskim wartownikom z Labor Service przy armii amerykańskiej na terenie okupowanych Niemiec. Tym razem zamieszczam kolejne nazwiska osób, które podjęły służbę/pracę przy boku armii amerykańskiej. Zaznaczam jednak, że poniższe dane są jedynie strzępami informacji, które udało mi się zebrać i które dają dość dobrą podstawę do dalszych pogłębionych poszukiwań lub identyfikacji. Przy tej okazji chce zwrócić szczególną uwagę na por. Tadeusza Pohorskiego i jego ciekawe losy podczas okupacji. Na blogu dotychczas opublikowałem kilka numerowanych wpisów poświęconych Labor Service, które odnajdziecie (tutaj).
Jan Pawłowski
Urodził się w dniu 28 kwietnia 1918 r. w miejscowości Klempie Dolne pow. Stopnica. Był synem Stanisława i Baliby z domu Wróbel. Z zawodu był piekarzem. Z chwilą wybuchu II wojny światowej zdecydował się pozostać na terenie okupowanego kraju. Niestety nie są znane jego losy z tego okresu. Wiadomo, że został wywieziony do pracy przymusowej w okolicach Hamburga. W 1941 r. najprawdopodobniej uciekł i został aresztowany przez policję podczas pobytu na dworcu w Hamburgu. Został oskarżony o słuchanie londyńskiego radia. Decyzją sądu został umieszczony najpierw w więzieniu w Hamburgu w którym przebywał w dniach 02-25 listopada 1941 r. a następnie w więzieniach w Munster w którym przebywał do 08 stycznia 1942 r. oraz więzieniach w Essen i Frankfurcie nad Menem w których przebywał od 08 stycznia do 02 listopada 1942 r. Ostatecznie został umieszczony w obozie koncentracyjnym w KL Buchenwald w którym przebywał od 02 listopada 1942 do 11 kwietnia 1945 r. (nr obozowy 8065). Został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu został umieszczony w obozie dla dipisów w Hohenfels następnie w Pocking i Aschaffenburgu. Podjął służbę w Kompaniach Wartowniczych (Labor Service) i trafił do obozów ćwiczebnych w Winzer, Regensburgu, Mannheim-Käfertal oraz Norymberdze. Nie wiadomo czy zdecydował się osiąść na terenie okupowanych Niemiec. W dniu 30 grudnia 1947 r. emigrował do Wielkiej Brytanii.
Leon Różański
Urodził się w dniu 20 stycznia 1919 r. w miejscowości Grabów pow. Łęczyca. Z zawodu był kierowcą samochodów i mechanikiem. Nie wiadomo jakie były jego przedwojenne losy. Z chwilą wybuchu II wojny światowej pozostał na terenie okupowanego kraju. Pracował w zakładach włókienniczych K. Scheiblera i L. Grohmanna w Łodzi. Jako pracownik tego zakładu dniu 06 maja 1942 r. został aresztowany i wywieziony do pracy przymusowej na terenie Niemiec. Trafił do obozu fabrycznego w miejscowości Waldkirchen. Pracował w zakładach fabrycznych Auto-Union DKW w miejscowości Zschopau koło Chemnitz. Podczas pracy został aresztowany przez Gestapo za wrogie nastawienie do Niemców i sabotaż i umieszczony w areszcie prezydium Policji w Chemnitz w którym przebywał od 27 listopada do 25 grudnia 1943 r. Stanął przed sądem, który skazał go na pobyt w obozie koncentracyjnym. Z Chemnitz został przewieziony do obozu koncentracyjnego we KL Flossenbürg w którym przebywał od 25 grudnia 1943 r. do 23 kwietnia 1945 r. (nr obozowy 41283). Otrzymał przydział do komanda w Altenhammer koło Flossenburga, które zajmowało się montażem samolotów. W dniu 23 kwietnia 1945 r. został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu zdecydował się pozostać na terenie okupowanych Niemiec. Podjął służbę w Kompanii Wartowniczej (Labor Service) przy armii amerykańskiej nr 4193 (kompania kursów specjalnych) na terenie obozu Mannheim-Käfertal. Pracował w kompanii samochodowej. Możliwe, że emigrował do Chicago.
Por. Tadeusz Szymon Pohorski
Urodził się w dniu 04 października 1914 r. w Warszawie. Miał trzy siostry: Halinę Jaworowską, Janinę Leszczyńską i Leokadię Ostrowską. Był oficerem zawodowym w stopniu porucznika Wojska Polskiego. W okresie międzywojennym mieszkał w Lublinie. Z chwila napaści Niemiec na Polskę najprawdopodniej brał udział w wojnie obronnej. Po jej zakończeniu zdecydował się pozostać na terenie okupowanego kraju. Niestety nie wiadomo jakie były jego losy podczas okupacji. Wiadomo jednak, że był dwukrotnie aresztowany. Pierwszy raz w mieszkaniu przez funkcjonariuszy policji politycznej SD (niem. Sicherheitsdienst des Reichsführers SS) za przynależność do podziemnej organizacji wojskowej. Możliwe, że należał do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), Armii Krajowej (AK) albo innej organizacji konspiracyjnej. W wyniku aresztowania został osadzony w więzieniu Lublin-Zamek i przebywał w nim od 13 września 1942 do 06 grudnia 1942 r. Z więzienia został zwolniony po wręczeniu łapówki. Drugi raz został aresztowany przez Gestapo na jednej z ulic w miejscowości Włoszczowa. Trafił do więzienia we Włoszczowej w którym przebywał w dniach 09-12 lipca 1943 r. Następnie został przewieziony do więzienia w Kielcach w którym przebywał od 12 lipca do 30 sierpnia 1943 r. Ostatni raz został przewieziony do więzienia w Radomiu w którym przebywał od 30 sierpnia 1943 do 20 lutego 1944 r. Niemiecki sąd w Radomiu skazał go na pobyt w obozie koncentracyjnym za działalność konspiracyjną, która wiązała się z jego wysoką pozycją w strukturach organizacji w Warszawie (?). Z Radomia został przewieziony do obozu KL Gross-Rosen w którym przebywał od 20 lutego 1944 r. do 15 marca 1944 r. (nr obozowy 17578). Za drutami pracował w komandzie Kanalbau. Z obozu Gross-Rosen został przewieziony do obozu koncentracyjnego KL Buchenwald w którym przebywał od 15 marca 1944 do 20 listopada 1944 r. (nr obozowy 33011). Na jego terenie pracował jako pruffer w baukomandzie Weimar Gustloff-Werke. Podczas bombardowania w lipcu 1944 r. został ranny i trafił do obozowego szpitala. Z obozu został wysłany na komenderówkę do RUPO Ohrdruf w gdzie pracował od 20 listopada 1944 r. do 18 marca 1945 r. (nr obozowy 103501) na stanowisku rewischreibera. W dniu 18 marca 1945 r. został wraz z innymi więźniami ewakuowany z obozu Buchenwald. W dniu 12 kwietnia 1945 r. w trakcie marszu ewakuacyjnego uciekł z transportu w okolicach Jeny. Po ucieczce został umieszczony w obozie dla byłych więźniów obozu Buchenwald w Jenie. Następnie został przeniesiony do obozu wojskowego dla byłych jeńców wojennych (PWX) w Battenberg a następnie do Hirzenhain, Darmstadt oraz Mannheim. W 1947 r. pracował w Kompanii Wartowniczej (Labor Service) nr 4194 we Fritzlar (198 Lab. Supv. Ctr 4194 Civ Esc Unit). Nie wiadomo jakie były jego dalsze losy po opuszczeniu szeregów Labor Service a także czy pozostał czy emigrował poza okupowane Niemcy?!
Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:
- ze zbiorów Pracowni Badań nad Polską Emigracją w Niemczech po 1945 r. w Instytucie Historycznym UWr
- z cyfrowych zasobów ITS Arolsen
- Brzoza Cz., Obóz szkoleniowy polskich kompanii wartowniczych w Mannheim-Käfertal (1945-1947), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” (Prace Historyczne) nr 143 z.1 (2016), s. 159-183.
- Dziesięciolecie Polskich Oddziałów Wartowniczych przy armii amerykańskiej w Europie 1945-1955, praca zbiorowa, Mannheim 1955.
- Porastająca poręba, oprac. Piotr Krogulski, Monachium [1950].
- Szlakiem poprzez Norymbergę, Kassel, Mannheim-Käfertal, Butzbach, Heidelberg 1948.
© łukasz wolak
