Edmund Hemmerling (1913-1973)

Edmund Hemmerling (1913-1973), przedwojenny polityk, powojenny działacz polskich dipisów we francuskiej strefie okupacyjnej Niemiec i wiceprzewodniczącego Zjednoczenia Polskiego Uchodźstwa Wojennego (ZPUW) w Brukseli/Paryżu (o organizacji pisałem tutaj), to doskonały przykład działacza z okupowanych Niemiec, którego powojennych losów nadal nie poznaliśmy. Jego losy a właściwie badania nad nimi są przykładem na to, że poszukiwania historyków bywają długie i żmudne. Są także zwroty w sytuacjach patowych. Czasami gdy archiwa milczą potrzebne jest szczęście aby odnalezione przed laty dane biograficzne można było domknąć a przynajmniej ująć w pewne ramy życia. Tak częściowo jest w przypadku E. Hemmerlinga. Przez blog i dzięki temu medium, zgłosił się do mnie wnuk p. Paweł Hemmerling, który poszukiwał informacji o swoim przodku. Podczas wymiany korespondencji udało nam się ustalić, że poszukiwany i działacz Zjednoczenia Polskich Uchodźców to ta sama osoba. W związku z tym p. Paweł zaoferował mi pomoc w ustaleniu szczegółów z życia swojego dziadka oraz udostępnienie nieznanych i nigdy nie publikowanych materiałów ikonograficznych, które zamieszczam poniżej. 

Badania

Nie będzie zaskoczeniem dla znawców tematyki polskich dipisów w okupowanych Niemczech, że o działalności Edmunda Hemmerlinga wspominało dotąd wielu polskich badaczy. Wystarczy tu wymienić z grubsza fundamentalne prace: prof. prof. Czesława Łuczaka (pt. Polacy w okupowanych Niemczech); Wiesława Hładkiewicza (pt. Polacy w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec); Grzegorza Janusza (Polonia w Republice Federalnej Niemiec); w których wspomniani autorzy poświęcali uwagę organizacjom polskich dipisów. Byłby to koniec tego akapitu gdyby nie fakt, że wielu z działaczy opisywanych przez wspomnianych autorów nadal pozostaje szerzej nie znana. Z kilku powodów. Jednym z nich są braki w badaniach biograficznych a na drugim miejscu dopiero dostęp do źródeł. Stworzyła się tym samym pewna luka badawcza, której przez dekady nikt nie wypełniał. Współcześnie mamy oto sytuację w której często stykamy się z brakiem informacji na temat wielu kluczowych przedstawicieli polskich dipisów w okupowanych Niemczech.

Wychodząc na przeciw oczekiwaniom w 2011 roku ukazała się publikacja Wiesława Hładkiewicza pt. „Meandry polityki. Życie polityczne emigracji polskiej w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec 1945-1949. Liderzy-organizacje-poglądy, Zielona Góra 2011″ w której autor zawarł 145 not biograficznych działaczy polskich dipisów. Wśród nich znalazła się również notka dotycząca wspomnianego wyżej Edmunda Hemmerlinga. Przyznaje, że przez długie lata bazowałem na jej treści nie odnajdując w archiwach wielu śladów biograficznych dotyczących poszukiwanego działacza. Nawet podczas pracy nad tekstem o Zjednoczeniu Polskiego Uchodźstwa Wojennego w Brukseli/Paryżu (pt. Archiwalia do dziejów organizacji polskich na emigracji po 1945 r. zgromadzone w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie: Zjednoczenie Polskiego Uchodźstwa Wojennego) kwerenda nie przyniosła oczekiwanego rezultatu. Wreszcie powstał mój Leksykon działaczy ZPU w którym zwarłem biogram E. Hemmerlinga uzupełniając go jedynie dodatkowymi informacjami związanymi z aktywnością w ZPU oraz innymi organizacjami. Wiadomo mi, że pewne ustalenia biograficzne do swojej dysertacji wykonała doktorantka Julia Maspero z EHEES – Ecole des hautes études en sciences sociales w Paryżu ale na tą chwilę trudno mi jednoznacznie wskazać jakie to są informacje. Myślę, że śmiało w tym miejscu mogę napisać, że kolejny przełom przyniosła korespondencja z wnukiem p. Pawłem Hemmerlingiem. W jej wyniku nie tylko udało się zidentyfikować wizerunek ale również ustalić datę urodzenia, datę zgonu, miejsce pochówku oraz kilka drobnych szczegółów. To bardzo dużo! 

Biogram

Edmund Hemmerling urodził się 25 grudnia 1913 r. w miejscowości Kcynia na Kujawach (miasteczko pomiędzy Bydgoszczą a Chodzieżą). Był synem Stanisławy. Imię ojca nadal pozostaje nieznane. Był przedwojennym działaczem Stronnictwa Pracy na terenie Pomorza. W 1933 r. ożenił się Pelagią Hejnicką. Nieznane są ich wojenne losy. Nie wiadomo czy zdecydowali się pozostać na terenie okupowanego kraju oraz czy byli aresztowany lub przebywali w obozie/ach koncentracyjnym/ch. Odnalezienie wspomnianych informacji wymaga pogłębionej kwerendy archiwalnej. Dotychczasowe poszukiwania nie przyniosły oczekiwanego rezultatu.

Po zakończeniu wojny E. Hemmerling osiadł w miejscowości Herrenalb na terenie francuskiej strefy okupacyjnej. Tam zaangażował się w działalność społeczno-polityczną polskich dipisów. Był jednym z członków i jednocześnie prezesem Zjednoczenia Polskiego na terenie strefy francuskiej oraz wiceprezesem Zjednoczenia Polskiego w Niemczech (centralnej organizacji polskich dipisów w Niemczech). W latach 1946-1949 był również wiceprezesem ZPUW w Brukseli/Paryżu. W marcu 1951 r. został wybrany członkiem Komitetu Organizacyjnego Zjednoczenia Polskich Uchodźców, którego przewodniczącym był wspominany przeze mnie na blogu mjr dr inż. Bolesław Zawalicz-Mowiński (1903-1993). 

Równolegle był redaktorem „Biuletynu Informacyjnego Przedstawicielstwa Polskiego w zonie okupacji francuskiej w Niemczech”. Brał udział w pierwszej Radzie Zjednoczenia Polskich Uchodźców, która odbyła się w Höxter pod koniec lipca 1951 r. W dniu 28 lipca 1951 r. został wybrany wiceprezesem pierwszego zarządu głównego Zjednoczenia Polskich Uchodźców (ZPU) oraz członkiem założycielem tej organizacji wymienionym w statucie. W latach 1951–1952 był niezależnie od pełnionej funkcji prezesem Okręgu Południowo-Zachodniego ZPU (przemianowany później na III Okręg ZPU) oraz delegatem ZPU na zjazd ZPUW w Paryżu. W dniu 3 stycznia 1952 r. znalazł się na pokładzie statku którym podróżowały osoby emigrujące z Zachodnich Niemiec do Stanów Zjednoczonych. 

Wiadomo, że emigrację do USA umożliwiło mu wsparcie organizacji National Catholic Welfare Council (NCWC), która asygnowała pomoc i pomagała w osiedleniu się za oceanem wielu polskim dipisom z Niemiec. Początkowo, według deklaracji emigracyjnej, osiadł w Nowym Jorku przy 145 Madison Avenue. Nie wiadomo jakie były jego dalsze losy. Wiadomo, że w tej samej deklaracji emigracyjnej wpisano jego specjalizację zawodową – artysta wyrobów ceramicznych. Możliwe, że na terenie USA podjął pracę w tym kierunku. Możliwe również, że pracował w innym zawodzie. I w tym przypadku brakuje podstawowych danych, których odnalezienie wymaga pogłębionych kwerend. Wiesław Hładkiewicz w biogramie który zamieścił w swojej publikacji wskazał, że Edmund Hemmerling wiele lat później zmarł nagle w 1973 r. podczas pobytu w Krakowie. Z udostępnionego mi przez rodzinę aktu zgonu E. Hemmerlinga wynika, że rzeczywiście zmarł w dniu 21 sierpnia 1973 r. w Krakowie. Brakuje jednak wzmianki o okolicznościach śmierci jak również informacji, które wskazywałyby na cel jego podróży. Możliwe, że podczas pobytu w PRL odwiedzał rodzinę albo załatwiał służbowe sprawy. Ostatecznie E. Hemmerling, najprawdopodobniej staraniem rodziny, został pochowany na cmentarzu w Bydgoszczy, gdzie współcześnie znajduje się jego pomnik.   

Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:

• ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie.
• ze zbiorów Pracowni Badań nad Polską Emigracją w Niemczech po 1945 r. w Instytucie Historycznym UWr.
• z cyfrowego archiwum ITS Arolsen.
• ze zbiorów rodzinnych p. Pawła Hemmerlinga.
• Działalność społeczna 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych 1945–1946. Sprawozdanie płk. Kazimierza Buterlewicza, oprac. Cz. Brzoza, A. Pilch i W. Rojek, Kraków 2006, s. 205.
• W. Hładkiewicz, Meandry polityki. Życie polityczne emigracji polskiej w za- chodnich strefach okupacyjnych Niemiec 1945–1949. Liderzy – organizacje – poglądy, Zielona Góra 2011, s. 261 [biogram Edmunda Hemmerlinga].
• G. Janusz, Polonia w Republice Federalnej Niemiec, Lublin 1990.
• Cz. Łuczak, Polacy w okupowanych Niemczech 1945-1949, Poznań 1993.
• Ł. Wolak, Archiwalia do dziejów organizacji polskich na emigracji po 1945 r. zgromadzone w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie: Zjednoczenie Polskiego Uchodźstwa Wojennego [w:] Emigracyjne miscellanea. Studia z dziejów polskiej emigracji politycznej 1939–1990, red. Sławomir Łukasiewicz, Warszawa 2017, s.312-328.
• Ł. Wolak, Leksykon działaczy Zjednoczenia Polskich Uchodźców w Republice Federalnej Niemiec (1951-1993), Wrocław 2018, s. 92.

© łukasz wolak