W zeszłym roku uczestniczyłem w konferencji naukowej poświęconej 50. rocznicy obchodów Millenium na uchodźstwie (swoje wrażenie opisałem w jednym z wpisów na blogu).
Pod koniec zeszłego roku ukazała publikacja podsumowująca tamto przedsięwzięcie pt. „Obchody Millenium na uchodźstwie w 50. rocznicę, pod red. Rafała Łatki i Jana Żaryna, Warszawa 2016, ss.531″, która w naturalny sposób wpisuje się w tematykę tego bloga.
Krótko o samej publikacji. Składa się z trzech części. Pierwsza pt. „Millenium na uchodźstwie – z różnych punktów widzenia„, druga pt. „Millenium na uchodźstwie – geografia obchodów millenijnych” i trzecia pt. „Głos emigracji”, została opatrzona wstępem i zakończeniem oraz indeksem osób. Jej zawartość zamykają materiały ikonograficzne z wystawy, która eksponowana była w Senacie RP oraz krótka fotorelacja z konferencji.
Główną ideą, która przyświecała powstaniu tego tomu było podjęcie/wypełnienie luk badawczych związanych z obchodami Millenium na uchodźstwie – zwraca uwagę redakcja. Jej powstanie było bezpośrednio związane z pracą zespołu badającego dzieje emigracji i kościoła katolickiego. Do współtworzenia tego wydania, oprócz badaczy dziejów kościoła na emigracji, zostali również zaproszeni działacze emigracyjni. Mimo swej pionierskości „Autorom na pewno nie udało się przedstawić pełnego zakresu wspomnianej tematyki, wręcz przeciwnie, uważamy, że zredagowany przez nas tom stanowi dobry punkt wyjścia do dalszych intensywnych badań. Pokazujemy jednak nie tylko skalę dotychczasowych zaniedbań na ty polu badawczym, ale przede wszystkim fenomen tego fragmentu naszych dziejów” – czytamy we wstępie.
Pierwsze dwa teksty: profesorów Żaryna i Kornata mają charakter ogólny i tworzą pewnego rodzaju panoramę wydarzeń i myśli politycznej wokół obchodów Millenium na uchodźstwie. Krzysztof Dybciak skoncentrował się na publicystyce emigracyjnej w okresie Wielkiej Nowenny a prof. Jan Wiktor Sienkiewicz przedstawił dorobek artystyczny związany z przygotowaniami do obchodów Millenium na uchodźstwie. Dr Rafał Łatka przedstawił przygotowania do obchodów Millenium na uchodźstwie w materiałach Urzędu ds. Wyznań, Konrad Białecki zaproponował ujęcie tego samego zagadnienia w materiałach Ministerstwa Spraw Zagranicznych PRL a Krzysztof Osowiecki zdecydował się przedstawić ujęcie obchodów w materiałach Departamentu I MSW PRL (wywiad).
Muszę w tym miejscu przyznać, że na tekst K. Osowieckiego czekałem z niecierpliwością bowiem byłem zainteresowany skalą przedsięwzięć jakie wobec komitetów obchodów Millenium i jego członków realizował wywiad cywilny. Okazało się jednak po jego lekturze, że celem autora było „(…) zapoznanie czytelnika z wstępnymi wynikami kwerendy na materiałach wytworzonych lub pozyskanych przez Departament I MSW„. Autor wyróżnił w nim kilka części. Jak sam podkreślił dokonał subiektywnego wyboru materiałów oraz zagadnień. Na wstępie frasującą okazała się statystyka zawartości zgromadzonych materiałów przez autora. W kolejnej części tekstu odnajdziemy informacje o wydziałach Departamentu I MSW, które bezpośrednio były zainteresowane obchodami Millenium na Uchodźstwie oraz o agenturze, która dostarczała informacje o obchodach Millenijnych. W dalszej części autor wydzielił kilka podrozdziałów: Wizyta Pawła VI w Polsce, Inicjatywa wizyty, Zaproszenie, Planowany przebieg, Korzyści z wizyty, Cena wizyty, Obawy Watykanu, Przygotowanie gruntu, Papée tak, Papée nie, Dary, Włochy, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada, Niemcy i list biskupów, Zaproszenie na uroczystości millenijne, Przygotowania do millenium, Hiszpania, Austria, Szwajcaria, Paweł VI o Millenium w świetle MSW, Media o Millenium, Książki i opracowania na temat Millenium, Rozmowy wewnątrz hierarchii Kościoła na temat obchodów Millenium. Należy zaznaczyć, że w dość minimalnym stopniu ale jednak tekst tworzy obraz zainteresowania wywiadu PRL obchodami Millenium. Pozostaje jednak po jego lekturze pewien niedosyt a ponieważ jego autor wspomniał we wstępie, że będą to wyniki kwerend wypada oczekiwać na dalsze szczegółowe wyniki badań.
Następnie Maria Szonert-Binienda podjęła się przedstawienia zagadnień związanych rolą kościoła w utrzymaniu tożsamości na emigracji. Dominik Zamiatała omówił udział zakonów i zgromadzeń zakonnych w obchodach millenijnych Polonii, Monika Wiśniewska zarysowała problem udziału żeńskich instytutów życia konsekrowanego w Millenium na uchodźstwie, Karol Leszczyński przedstawił udział Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami kraju w obchodach Millenium. W drugiej części tomu, który ma charakter geograficzny znalazły się artykuły ks. Hieronima Fokcińskiego, który przedstawił obchody Millenium w Rzymie, Krystyny Jaworskiej, która poświęciła uwagę obchodom w Turynie, Waltera Gołębiewskiego i ks. Romana Nira, którzy skoncentrowali się na udziale Polonii amerykańskiej w obchodach Millenium, Piotra Kardeli, który opisał zaangażowanie kombatantów w obchody Millenium w Stanach Zjednoczonych. Następnie Robert Mieczkowski swoją uwagę skierował na udział „polskiego Londynu”, ks. prof. Waldemar Gliński oraz Aleksander Jabłoński i Jerzy Czartoryski skoncentrowali się na udziale w obchodach Polonii Kanadyjskiej, natomiast prof. Sabina Bober zwróciła uwagę na pewne problemy metodologiczne związane z obchodami Millenium w RFN i Austrii.
Warto w tym miejscu zrobić małą pauzę aby bliżej przyjrzeć się rozważaniom autorki. Tekst został podzielony na cztery części. Część pierwsza wprowadzająca w problematykę zagadnienia. Następnie autorka poddała analizie specyfikę skupisk polonijnych na terenie Austrii i Niemiec omawiając po krótce historię migracji do tych krajów. W toku własnych rozważań zadała generalne pytanie poszukując na nie odpowiedzi: gdzie poszukiwać źródeł do badań nad obchodami Millenium w Austrii i Niemczech? Z lektury tego tekstu wynika, iż nie jest to łatwe zagadnienie bowiem materiały związane z obchodami Millenium w RFN będą znajdowały się zarówno w archiwach Polskich Misji Katolickich przede wszystkim w Hanowerze ale również w archiwach diecezji niemieckich oraz w Rzymie. Autorka rozważała różne możliwości i scenariusze związane z prowieniencją archiwalną źródeł. Zastanawiała się również nad eksploracją prasy katolickiej polskiej i niemieckiej, która ukazywała się w okresie Wielkiej Nowenny na badanym terenie. Jej zawartość – jak sama podkreśliła – może zawierać istotne informacje o przygotowaniach do obchodów. Wskazała również na kolejne ważne źródła, które swobodnie mogą być przydatne do badań w tym relacje księży, którzy pracowali na terenie Niemiec. Dzięki nim możliwe będzie szerze opracowanie zagadnień związanych z przygotowaniami i obchodami Millenium w Austrii i RFN.
W kolejnym artykule Anna Łucka zwróciła uwagę na przygotowania do obchodów we Francji, natomiast Joanna Metzger skoncentrowała się na obchodach Millenium w prasie francuskiej. Violetta Gul-Rechlewicz opisała obchody w krajach Beneluksu a Anna Buchmann skupiła się na obchodach w Szwajcarii.
Cześć trzecia i ostatnia zawiera stenogramy z dyskusji poświęconej przygotowaniom i obchodom Millenium z udziałem: Wiesława Wójcika, Stanisława Manterysa, Jana Lorysia, Jana Cytowskiego, Hieronima Fokcińskiego, André Hamerski, Piotra Małoszewskiego, ks. Bernarda Kołodzieja, Zdzisława Malczewskiego, ks. bp. Wiesława Lechowicza.
Podsumowując wydaje się, mimo wielu braków źródłowych, że publikacja jest ciekawym przyczynkiem do dalszych badań nad obchodami Millenium na uchodźstwie. Należy mieć nadzieję, z chwilą opublikowania pierwszych wyników nasza wiedza o przygotowaniach do obchodów Millenium na uchodźstwie zdecydowanemu poszerzy się nie tylko o kolejne ciekawe informacje ale przede wszystkim o dotąd nie wykorzystywane materiały źródłowe.
Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:
- Obchody Millenium na uchodźstwie w 50. rocznicę, pod red. Rafała Łatki i Jana Żaryna, Warszawa 2016, ss.531
© łukasz wolak
