Czwartą część z serii o Polakach w Kompaniach Wartowniczych przy USArmy poświęcam tym razem czterem osobom (zobacz poprzednie wpisy: 1, 2, 3). Niezwykle interesujące wydają mi się losy ppor. Marchwickiego, który służył w Kompaniach Wartowniczych i wyraźnie wskazał w kwestionariuszu, że czynnie uczestniczył podczas okupacji w działalności konspiracyjnej Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej a także w Powstaniu Warszawski. Niestety w żadnej z dostępnych baz w tym bazie Muzeum Powstania Warszawskiego nie odnalazłem potwierdzenia jego zaangażowania. Nie oznacza to, że nie brał udziału w konspiracji i Powstaniu. Wszakże zdarza się, że dostępne w internecie zasoby bywają niepełne. Prezentując poniżej jego biogram przyjąłem (roboczo), że brał udział w konspiracji oraz Powstaniu. Sprawa ta wymaga jednak pełnej weryfikacji. W przypadku Stanisława Mantyki wystąpiła wątpliwość związana z datą przybycia do obozu Auschwitz a w przypadku Stanisława Migasa pojawiła się w bazach inna miejscowość urodzenia.
Stanisław Mantyka
Urodził się w dniu 25 maja 1925 r. w miejscowości/wsi Zastawie (powiat Krasnystaw). Z zawodu był rolnikiem i kierowcą. W latach 1932-1939 uczęszczał do szkoły powszechnej w Zastawie. Od 1936 do 1941 mieszkał w rodzinnej miejscowości wraz z rodzicami. Z chwilą wybuchu II wojny światowej zdecydował się pozostać na terenie okupowanego kraju. W 1940 r. został aresztowany przez Gestapo za słuchanie zakazanych audycji radiowych/radia. Organy bezpieczeństwa Rzeszy przewiozły go do więzienia w Lublinie w którym przebywał od 20.03. do 20.09.1940 r. Z więzienia został przewieziony do obozu koncentracyjnego w KL Auschwitz-Birkenau (nr więźnia 9110) w którym przebywał od 21 września 1940 do 23 stycznia 1941 r. (informacja pochodzi z kwestionariusza byłego więźnia wypełnionego przez Mantykę). W przypadku tego obozu pojawia się pewna wątpliwość, ponieważ z bazy więźniów obozu Auschwitz wynika, że Mantyka przybył do niego dopiero 09.01.1941 r. Taką samą datę przybycia do Auschwitz Mantyka powiela w kwestionariuszu IRO. Kolejny raz został przewieziony do obozu we KL Flossenburg w którym przebywał od 23 styczna 1941 do 23 kwietnia 1945 r. (nr więźnia 2829). Został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu z obozu zdecydował się pozostać na terenie okupowanych Niemiec. Został umieszczony w obozie dla dipisów w byłych koszarach Ehemalige SS-Kaserne w Norymberdze. Od maja 1945 r. do maja 1948 r. pracował w kuchni amerykańskiego wojska i był kierowcą. Wówczas najprawdopodobniej zdobył licencję kierowcy i pracował w Kompaniach Wartowniczych. W maju 1948 r. przeniósł się do miejscowości Fischbach bei Nürnberg, gdzie do września 1948 r. mieszkał z żoną Betty Mantyką z domu Vilzetheim (?) oraz synem Edwardem Mantyką.
Ppor. Edward Marchwicki vel Jan Mared
Urodził się w dniu 02 czerwca 1914 r. w Łodzi. W okresie międzywojennym był podoficerem zawodowym służby stałej Wojska Polskiego w łódzkim garnizonie. W latach 1927-1928 uczył się w szkole powszechnej w Łodzi. Po przerwie w latach 1932-1936 kontynuował naukę w łódzkim gimnazjum. Do 1939 r. mieszkał na terenie miasta Łódź. Z chwilą wybuchu II wojny światowej brał udział w wojnie obronnej Polski. W latach 1940-1944 zdecydował się podjąć działalność konspiracyjną. W okresie 1941-1944 był kursantem Szkoły Podchorążych Armii Krajowej w Warszawie. W strukturach Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej miał stopień podchorążego. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. W sierpniu 1944 r. został wzięty do niewoli przez niemiecką żandarmerię polową. W dniu 25 sierpnia 1944 r. został przewieziony z Warszawy do obozu pracy w Königs-Wusterhausen koło Berlina do którego trafił 02 września. Jego obóz podlegał Deutsche Reichsbahn Bahnhof w tej miejscowości. W połowie września 1944 r. zbiegł z obozu w kierunku Francji. W Darmstadt aresztowany przez Gestapo trafił do więzienia w którym przebywał od października 1944 do kwietnia 1945 r. Z obozu został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu zdecydował się pozostać na terenie okupowanych Niemiec. Decyzją amerykańskiej administracji wojskowej od maja do września 1945 r. przebywał w obozach dla byłych jeńców wojennych w Hammelburgu a następnie w Bambergu i Norymberga – Langwasser (potocznie nazywany obozem Valka Lager). W październiku 1945 r. w stopniu podporucznika (prawdopodobnie awans uzyskał w czasie konspiracji lub podczas Powstania Warszawskiego) podjął służbę w Kompaniach Wartowniczych przy USArmy nr 4103 oraz 4094 w Dachau. Mieszkał w Neue Aubing (Monachium). Miał brata Leona Marchwickiego w Anglii i żonę Ewę Marchwicką, która mieszkała w Waszyngtonie (USA).
Stanisław Migas
Urodził się w dniu 12 kwietnia 1911 r. w miejscowości Polekarnice/Pole Karnice (w ankiecie więźnia KL Dachau widnieje inna miejscowość urodzenia – Mysłowice). Z zawodu był kierowcą samochodów i mieszkał w miejscowości Granowo w powiecie Grodzisk Wielkopolski. Z chwilą wybuchu II wojny światowej zdecydował się pozostać na terenie okupowanego kraju. Nie wiadomo czym zajmował się podczas okupacji. W dniu 14 maja 1940 r. został aresztowany w mieszkaniu przez Gestapo na terenie miejscowości Granowo za słuchanie alianckich dzienników informacyjnych i trafił do więzienia na terenie Poznania (być może do Fortu VII). Został wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Dachau w którym przebywał od 24 kwietnia 1940 r. do 29 kwietnia 1945 r. (nr więźnia 10598). Z obozu został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu został umieszczony w obozie dla dipisów w byłych koszarach Freimann SS Kaserne (po wojnie władze amerykańskie zmieniły nazwę na München-Freimann Kaserne. W latach 1948-1968 koszary nosiły nazwę Warner Kaserne) w Monachium. Z chwilą opuszczenia obozu w dniu 03 sierpnia 1945 r. przeniósł się do obozu dla dipisów w Wildflecken (Durzyn). Prawdopodobnie w tym samym czasie podjął służbę w Kompaniach Wartowniczych przy armii amerykańskiej. W sierpniu 1948 r. został przeniesiony do obozu tranzytowego dla dipisów w Fuldzie. Z pomocą National Catholic Welfare Council (NCWC) chciał wyemigrować do Stanów Zjednoczonych (otrzymał stypendium). Wiele wskazuje na to, że dzięki temu wsparciu udało mu się wraz z rodziną wyemigrować z okupowanych Niemiec do USA. Miał żonę Stanisławę Migas (ur.1926) i córkę Wandę (ur. 1947).
Aleksander Podolak
Urodził się 08 grudnia 1922 r. w Zarudzie pow. Zborów [Tarnopol]. Z zawodu był szewcem. Ukończył trzy klasy szkoły powszechnej. Z chwilą wybuchu II wojny światowej pozostał na terenie okupowanego kraju. W międzyczasie podjął pracę w zakładzie szewskim w Bytomiu. Prawdopodobnie pracował w tym mieście przez większą część wojny. W 1944 r. został aresztowany przez Gestapo w miejscu pracy za uchylanie się od wykonywania obowiązków pracownika. Decyzją policji politycznej został umieszczony w więzieniu na terenie Bytomia w którym przebywał od 27 lipca 1944 do 20 stycznia 1945 r. Wraz z przesuwającą się linią frontu wschodniego został ewakuowany do obozu koncentracyjnego KL Mauthausen-Gusen w którym przebywał od 21 stycznia do 05 maja 1945 r. Został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Po wyzwoleniu decyzją amerykańskiej administracjo wojskowej został przewieziony do szpitala w Regensburgu w którym przebywał do 23 maja 1945 r. Z chwilą powrotu do zdrowia został umieszczony w obozie dla dipisów w Hohenfels (Lechów). Od 31 lipca 1945 r. do 28 lutego 1946 r. przebywał w Polskim Ośrodku Pracy w Monachium. Następnie zdecydował się podjąć służbę w Kompaniach Wartowniczych przy armii amerykańskiej. W tym czasie mieszkał w obozach dla dipisów w Luitpoldkaserne oraz obozie tranzytowym w Funkkaserne na terenie Monachium z którego najprawdopodobniej wyemigrował. Od 01 marca 1946 r. do 30 września 1947 r. pracował w Kompaniach Wartowniczych nr 4098 i 4084. Chciał emigrować do Kanady. W dniu 19 grudnia 1947 r. zadeklarował chęć emigracji do Holandii. Od stycznia 1948 r. przebywał w tym kraju.
Przy tworzeniu tego wpisu korzystałem:
- z zasobu archiwalnego Pracowni Badań nad Polską Emigracją w Niemczech po 1945 r. w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego (APPEN).
- z zasobu archiwalnego Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie (IPMS).
- z zasobu archiwum cyfrowego ITS Arolsen.
- z bazy Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego [Henryka Ciupińska], (tutaj)
- z bazy internetowej więźniów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
- Hanne Lessau, Vergessene Schicksale. Spurensuche nach den Kriegsgefangenen des Lagers Nürnberg-Langwasser: (tutaj).
- Jim Tobias, Das Valka-Lager – Wartesaal für heimatlose Ausländer: (tutaj).
- ze strony internetowej usarmygermany.com poświęconej Kompaniom Wartowniczym/Labor Service: (tutaj).
- ze strony United States Holocaust Memorial Museum: (tutaj).
- ze strony Projekt badawczy „Jeńcy wojenni w Norymberdze”: (tutaj).
© łukasz wolak
